Mutluluk, mutsuzluk, başarı, başarısızlık, kazandıklarımız, kaybettiklerimiz eylemlerimiz, kısaca hayatımızda yaşadığımız tüm çıktılar veya sonuçlar verdiğimiz kararların iç ve dış yansımasıdır.

Yaşantımızın birçok alanında rekabet ile karşılaşmaktayız. Siyasette, siyasi partilerin söylemleri ve liderleri karşılaştırılır. Şirketlerin rekabetlerinde ürünler ve hizmetler karşılaştırılır. Spor müsabakalarından önce takımlar karşılaştırılır. Evlilik sürecinde evlenilecek adaylar arasında seçim yaparken, adayların özellikleri ile kişinin beklentileri karşılaştırılır. Tüm bu karşılaştırmaların sonucunda bir seçimler yapılır. Seçenekler arasında birini seçilmesini "karar vermek" olarak adlandırırız. Yaptığımız seçimlerin çıktıları hayatımızı ve kurumların, şirketlerin işleyişini biçimlendirmede rol alır.

Hayatımızda karar alma becerimiz oldukça önemli yer tutar. Bununla birlikte planlama, uygulama, koordinasyon, geri bildirim ve sonuçların gözlenmesi ile yeni kararların alınması dinamik rekabetin parçasıdır.

Sizin kararlarınız başkalarını, başkalarının kararları sizi etkileyebilir.

Hayatımızın her anında kararlar veririz, verdiğimiz kararlar bizim ve çevremizdeki insanların hayatlarına etki eder. Hayatınızdaki tüm kararlarınız, hayatınız biçimlendirmek için yeterli değildir. Başkalarının yaptığı seçimlerde sizi etkilemektedir. Örneğin, üniversite sınavlarında diğer öğrencilerin tercih sırası ve başarı sırası sizin meslek seçimizde etkilidir. İş yerin de, sizi veya bir başkasını terfi ettiren amirinizin seçimi sizi doğrudan veya dolaylı olarak etkilemektedir. Bazı verdiğiniz kararlar da yalnızca sizin seçimlerinizin sonuçları etken değildir. İş seçiminde aileler, arkadaşlar, sektörlerdeki iş ilanları, ilanlardaki kriterler, ekonomik şartlar, işe alım sırasında işletme sahiplerinin kararları sizin kararlarınızı etkileyecek ve biçimlendirecektir.

Rekabetin şiddetli olduğu günümüzde genel olarak aileler çocuklarının hayatta başarılı olabilmesi için çok iyi eğitim almasının yeterli olduğu düşünmektedir. Bunun sonucu olarak çocuklarını en iyi en pahalı okullara kayıt ettirerek büyük paralar ödemektedirler.

Öğrenim hayatınızda teoriden daha çok uygulamaya yönelik olarak, seçenekler arasında en uygununu seçme becerisinin hangi derste ele alındığını kendinize sorunuz?

Cevabınız, okulunuzda buna uygun içerikte bir ders olmadığı olacaktır.

Eğitim, öğretim insan hayatında çok önemli yer tutar bununla birlikte okullar hayatta nasıl başarılı olacağını öğretmeye yeterli değildir. Karar verme konusunun teorik anlatımlarla ele alındığı, alınan derslerin uygulamaya taşınmasında zorluklar olduğu hayatımızın bir gerçeğidir.

Eğitim başarılı olmak için yeterli değilse; gerçekte insanların başarılı olmalarını sağlayan nedir?

Hayattaki başarılarınız kim olduğunuz, hangi okulda okuduğunuzla değil, ne yaptığınızla ilgilidir. Diğer bir deyişle etkin, verimli ve doğru zamanda karar vermenizle ilgilidir. Çünkü yaptıklarınız, eylemleriniz sizin kararlarınızın diğer bir deyişle seçimlerinizin çıktısıdır. Dinamik ve değişken günümüz dünyasında belirsizlikler çok fazladır ve karar vermeyi bilmek hayatta başarılı olabilmek için çok önemlidir.

Karar vermeyi biliyor muyuz?

İnsanlar farkında olmadan alternatifleri sadece bir avuç unsur temelinde karşılaştırır ve sistematik bir yaklaşım izlemezler. Genel kararlarımız otomatik ve rastgele seçimlerdir.

Genel olarak karar vermeyi bilmiyoruz.

Hayatta başarılı, mutlu olup olmamız bizim karar verme becerimiz ile ilgilidir. Hızlı, etkin ve verimli kararlar alabilmeniz başkalarının gözünde sizi iyi konuma getirmektedir.

Başarılı olmanın temel aracı soru sorabilme ve sorgulama becerisidir.

Sun Tzu zafere ulaşmak için 7 temel soruya verilecek cevapların başarıyı getireceğini söyler. Binlerce yıldır alternatifler arasından doğru seçim yapabilmek için bilgi edinme ve soru sorma becerisi temel olmuştur.

Genellikle soru üretmeyi ve soru sormayı bilmiyoruz.

Karar verici soru üretmeyi ve sormayı bilmiyorsa bunun sonucu olarak bilgiye ulaşmada yani kararı etkileyecek olan veri ve bilgi olmadan karar veriyor demektir. Bilgi olmadan seçim yapan ise kör olarak seçim yapmaktadır. Sonuçta başarılı olması, yani seçimin doğru sonuç vermesi şans ve başkalarının hatalı karar vermesine bağlıdır.

Yaptığınız seçimlerin bugünü ve geleceği etkileme özelliği vardır.

Örneğin evleneceğiniz kişiyi seçtiğinizde, kararınız altta sayılan sonuçların bir kısmına veya fazlasına yol açacaktır. Düğünde ne giyeceğiniz, düğünü nerede yapacağınız ve balayına nereye gideceğinize kadar birçok sonuç sizin verdiğiniz evlenme kararınızın sonucudur. Aileler ile kurulacak akrabalık ilişkilerinin yaratacağı olumlu veya olumsuz sonuçlara, gelecekte doğacak çocuklarınızın hangi ekonomik koşullarda yaşayacağına, hangi okula gideceğine, siz hangi sosyal çevrede yaşayacağınıza, hangi kültür ve sosyal yaşamın parçası olacağınıza,  bir ömür boyu kiminle uyuyacağınıza, kiminle kavga edeceğinize ve kiminle güleceğinize karar vermektesiniz.

Kısaca verdiğiniz karar bugünü ve geleceği etkilerden, uzun vadede çocuklarınızın hayatını da şekillendirmektedir.

Bugün geçmişteki insanlara bakarak, kendimizi daha akıllı veya zeki olarak nitelememeliyiz. Büyük üstat Sun Tzu Savaş sanatları kitabında karar vermenin rekabetteki etkilerini ve insanların seçim yaparken gerçekten bakış açılarının nasıl olması gerektiğini ve düşünme adımlarını farklı bölümlerde ele almıştır.

Ülkemizde Sun Tzu'nun savaş sanatları kitabından alıntılar ile en fazla yazı yazan olarak, Sun Tzu'nun karmaşık görünen karar verme süreci ile ilgili sözlerini anlaşılır hale getirmek için süzgeçten geçirerek alta başlıklara ayırdım.

Bir arkadaşımın yazının uzunluğu nedeniyle bölüm bölüm yayınlama önerisini değerlendirdim. Bu yaklaşımın yazının bütünlüğünü ve anlaşırlığını olumsuz etkileyeceği düşüncesi ile bütün olarak yayınlamaya karar verdim.

Sun Tzu'nun karar sürecine etki eden 14 faktör altta listelenmiştir.

Sizin, çocuklarınızın veya yakın çevrenizdeki kişilerin 2500 yıl önce yaşayan bir stratejisin bakış açısına göre karar süreçlerini ve becerilerini değerlendirebilmenize yardımcı olmak amacıyla yazıyı yayınladım.

þ  Lütfen yazıyı hızla okuyarak veya göz gezdirerek geçmeyiniz. Amacınız kişisel gelişimde ilerleme sağlamak ise yavaş yavaş düşünerek, sorular üreterek, sorularınızın cevaplarınızı not ederek çalışınız.

þ  Her madde ile ilgili olarak; bu aşamanın farkında mıyım ve karar sürecinde nasıl uyguluyorum? Sorularını kendinize sorunuz.

þ  Her alt başlığı okuduktan sonra bir önceki başlık ile bağınız kurunuz.

þ  Geçmişte verdiğiniz olumsuz kararlardan bir tanesini yazıdaki ele alınan başlıklara göre değerlendiriniz.

þ  Nerede yanlış yaptığınızı yorumlayarak, bundan kaçınmak ne yapmanız gerektiğini değerlendiriniz.

1.      Karar Vericinin Niteliği;

Sun Tzu Der ki; "Komutanlar devletin kalesidir. Kalenin her noktası sağlam ise, devlet güçlü; Kale çürükse devlet zayıftır."

Karar vericinin kararın hedef ve amacını çok net belirlemesi ve yaptığı seçimin belirlenen hedef ve amaca ulaşmasına katkı sağlaması beklenir. Bunu sağlayabilmek için karar vericinin karar verebilecek yetkinlikte olması gereklidir. Karar vericinin kendisine güvenmesi ve güçlü olduğuna inanması, kararlı, tutarlı ve muhakeme becerisinin olması gerekir. Eğer Karar verici bu niteliklere sahip değilse zamanında karar vermesi kararının arkasında durması mümkün olmayacaktır.

Sun Tzu karar vericinin niteli ile liderin niteliğini vurgulamakta ve lider ne kadar yetkin ve nitelikli ise zaferin o kadar yakın olacağını anlatır.

İş hayatında ilkokul mezunu olduğu halde çok büyük ticari başarılar elde eden birçok başarılı iş insanı vardır. Bu kişilerin hayatlarına bakıldığında çocukluktan itibaren hayatla mücadele ettiklerini görürüz. Bu süreçte onların en gelişmiş yönleri ise başarılı karar vermeleri olduğunu gözlemleriz. Çünkü başarılı olmak ve zirveye ulaşmak için doğru kararlar vermişlerdir. Yanlış veya olumsuz kararlarından ders almışlardır.

Çocukluktan başlayarak kişiler kendi kararlarını vermeye başlamaları özgüven ve karar verme becerisinin gelişimi açısından önemlidir. Dışarı çıkarken ne giyeceğine karar veremeyen, aile yemeklerinde kendi siparişini seçemeyen çocukların hayatta ne kadar başarılı olacağını düşünüyorsunuz.

Çocukluğundan itibaren karar verme konusunda kendini geliştirme fırsatı bulamayan veya hatalı kararlarından ders almayan bireylerin karar verici niteliği her zaman tartışmalı olacaktır.

þ  Çevrenizdeki kişilerden çok iyi okullardan mezun ancak başarısız olanların neden başarısız olduğunun cevabını kişilerin karar ve karar süreçlerini düşünerek değerlendiriniz.

þ  Çocukluktan itibaren kendi kararlarınız verecek yeterlilikte yetiştirildiniz mi?

Sun Tzu der ki; "Düşmanı bildiğiniz kadar kendinizi de biliyorsanız, zafer konusunda şüpheniz olmasın. Bunun yanında, 'Cennet'i biliyor, 'Dünya'yı tanıyorsanız zaferiniz kesin olacaktır."

İlk olarak, kendini bilmek aslında kendine yönelteceğiniz sorulara verilecek objektif cevaplar ile "kendini bilme" amaçlanmaktadır. Bu değerlendirmede kendini bilmek ilk adımda karar vericinin kişisel niteliğinin değerlendirilmesi anlamına gelmektedir. Kişi kendini bilmesi karar vericinin birey olarak kişisel sınırlarını bilmesi anlamına gelmektedir.

İkinci olarak, rekabette kişi kendini ve rakibini bilmelidir, kendini bilmeden rekabette üstünlük kurmak mümkün değildir. Rakibinin kuvvetli yönlerini, zayıflıklarını ve kendi kuvvetli yönlerini ve zayıflıklarını bilmeden karar verici rakibine üstünlük sağlayamaz. Bununla birlikte rekabete etki eden çevresel faktörler vardır. Bu faktörlerin de karar sürecinde seçime etkileri yorumlanmalı veya tahmin edilmelidir.

Kendini bilmeyen ve rakiplerini, çevresini tanımayan karar verici kararlarını rekabet şartlarına uyumlu hale getiremez.

Benim çevremde birçok insanın yaptığı yaygın hata "karşısındaki insanın yerine karar vermesidir." Karşınızdaki insanın planını çözmek, kararını tahmin etmek, size karar sürecinde alternatifleri değerlendirme fırsatı verir. Ancak onun yerine karar vermeniz sizi hataya sürekler. Bir kişiye yemeğe çıkma teklifi yapmadan "teklifi ret eder" diye karar vermek, onun yerine geçmek anlamına gelir. Baştan kendi seçeneklerinizi daraltma ve kaybetmeye neden olur.

Sun Tzu der ki; "Ordunun casusluk kanadını en iyi kullanan hükümdar bilge hükümdar, en iyi değerlendiren komutan ise usta komutandır. Casusluk sonuç getirir. Ordunun harekâttaki başarısı casusların becerisi ile orantılıdır."

Sun Tzu'nun karar sürecinde doğru bilgiye ulaşma yöntemi casusluk olarak adlandırılmaktadır. O dönemde casusluk olarak adlandırılan bilgiye ulaşma ve araştırma süreci tam olarak karar vericinin soru sorma becerisine bağlıdır.

"Bilge hükümdarla, iyi bir komutanın normal askerlere oranla kolaylıkla savaş kazanıp, zafere ulaşması İSTİHBARAT' a bağlıdır."

Günümüzde bilgiye ulaşmak daha kolay ve hızlıdır. Bilginin üretilme ve yayılma hızının artması ile o günden bugünde soru sorma, sorgulamanın önemi azalmamış aksine artmıştır. Çünkü ulaştığınız bilginin güvenirliğini sorgulamak ayrı bir önem kazanmıştır. Etkin karar için güvenilir, doğru, tam ve zamanında bilgiye ulaşmak gereklidir. Başarı yani zafer bilginin işlenmesi ve kullanılması ile elde edilir.

Kararın kişisel önyargılardan uzaklaşması için toplanan verilerin yalnızca sizin gözünüzden değil aynı zamanda tarafsız insanların gözünden olması önemlidir. Soru üretme sürecinde karar konunuzun en önemli yönlerine odaklanınız. Büyük miktarda bilgiyi işleyiniz. Üretilen sorular, sorulara bulunan cevaplar ve yeniden üretilecek sorular ile seçeneklerin artırılması ve daraltılması söz konusu olacaktır.

þ  Kararlarınızı verirken bilgi topluyor musunuz?

Sun Tzu der ki; Savaş Sanatı, savaş koşullarının değerlendirilmesinde mutlaka göz önüne alınması zorunlu beş önemli faktörün etkisi altındadır. Bu faktörler:

Analitik düşünme biçiminde konu parçalara ayrılarak, küçük ve farklı alanların karar etkisi anlaşılmaya ve değerlendirilmeye çalışılır. Holistik yani bütüncül düşünme biçiminde ise analitik düşünme biçimiyle elde edilen faktörler bir araya getirilerek büyük resim oluşturulmaya ve büyük resmin değerlendirilmesi ile seçeneklerden rekabeti kazandıracak olanın seçilmesine karar verilmeye çalışılır.

Sun Tzu karara etki edecek faktörleri ayrı ayrı değerlendirmeyi daha sonra bütün olarak bir araya getirmeyi önermiştir.

Bu faktörleri günümüz diline aktarırsak;

Günümüzün SWOT analizi tekniğine göre Hava ve arazi faktörleri dış faktörler, disiplin ve uyum faktörleri ise iç faktörler olarak nitelenmelidir. Bugün adı SWOT olsa da 2500 yıl önce de yapılan faktörlerin karar sürecine etkisinin ele alınmasıdır. Karar vericiler, kararlarına etki edecek her faktörü mutlaka parçalara ayırarak konuyu değerlendirmelidir.

Sun Tzu der ki; "Tüm savaşlar aldatmacalara ve şaşırtmaya dayanır."

Rekabette rakibiniz sizi aldatmaya, şaşırtmaya ve kandırmaya çalışarak sizin seçiminizin yanlış olmasını veya seçimin gecikmesini sağlamaya çalışır. Kararın ertelenmesi ve gecikmesi hız çağı olan günümüzde karar vericinin yenilgiye bir adım daha yaklaşması anlamına gelir.

"Savaşta duygularını, hareketlerini, amacını düşmandan gizle. Kazanırsın"

Karar verici de rakibini aldatmaya çalışabilir, çünkü zafer rakibin yanlış kararı ile daha kolay elde edilecektir. Zafere ulaşmak için aldatma ve aldanma sürecinde duyguların ve hareketlerin kullanımı son derece önemli yer tutar. Hayatımızda duygular aldatılma için kullanılırken, hisler aynı zamanda aldatılmayı engelleyen filtre görevini üstlenmektedir.

Rakibiniz tarafından aldatılmanın yanı sıra en tehlikeli olan karar vericinin kendisine yalan söylemesi ve kendisini kandırmasıdır. Toplumda yaygın olarak kişiler başarısızlıklarını saklamak, duygusal tepkilerini gizlemek, kendi duygularını olumluya çevirmek, çevrelerinden saygı görmek kendilerine yalan söylerler. Bu yalan türü başkasının size yalan söylemesinden daha tehlikelidir. Kendine yalan söyleyen ve kendini aldatan karar verici, kendisini sürekli yaşayacağı bir mağlubiyet serisine taşımaktadır.

Bunun anahtarı ise sorulardır.

þ  İnsan ilişkilerinde olduğunuz gibi göründüğünüzü düşünüyor musunuz? Eğer cevabınız hayır ise İnsanları ve kendinizi aldattığınızı düşünür müsünüz?

þ  Karar verme beceriniz ile ilgili olarak kendinize yalan söylüyor musunuz?

Duyguları değerlendirirken kişinin kendi iç dünyasında hissettiklerini ve karşısındaki kişiye hissettirdiklerini dikkate almayı önermektedir.

İç dünyanızda Hissettikleriniz;

Sun Tzu der ki; "Hiç bir hükümdar ordularını kendi öfkesi için savaşa sokmamalı, hiçbir komutan kendi hırsı için savaşa kalkmamalı"

"Öfkesini kontrol etmesini bilmeyen komutan ordusunu düşman üstüne karınca sürüsü gibi yollayandır."

Sun Tzu şeref ve onur için savaşmanın utanç getireceğini anlatır. Kararlarınız kısa vadeli duygusal beklentiler için değil daha uzun süreli çıktılar için olmalıdır. Karar verici düşünce sürecine beden ve duyguların etkilerini kontrol ederek, karar verebilmelidir. Kişinin kendini bilmesi ve farkındalığının yüksek olması karar sürecinde önemlidir. Karar verirken duyguların yoğun yaşanması ani veya fevri kararlar verilmesine yol açabilmektedir.

Karar sürecinde duyguları tamamen yok saymak mümkün değildir. Çünkü duyularımız ve algı filtrelerimiz yaşantımızdan edindiğimiz dersler algılarımızı şekillendirir. Farkındalığın yüksek olması ve kendimizi tanıyarak anlık duygu ve beklentilerimizin kararlarımızı etkilemesini önleyebilmeliyiz. Sun Tzu karar sürecinde kişisel hırs ve öfkenin kararı olumsuz etkilediğini çok net biçimde ifade etmiştir. Sinirli iken işten ayrılma veya boşanma kararı verme duyguların kararlara olumsuz etkisi olarak yorumlanabilir.

Karşınızdakinin hissettikleri;

Sun Tzu der ki; "Düşman sinirli yapıda ise daha çok sinirlendirmeye çalışın. Kendinizi zayıf gösterip düşmanın sizi küçük görmesini sağlayın."

Duyguların kararı etkilediği bilgisi ile rakibin kararlarını şekillendirmek veya doğru zaman veya yerde karar almasını engelleyecek yönlendirmeler yapmayı önermektedir. Sun Tzu kişilerin algısının yönlendirmenin kararlarını etkilediğini ve duygusal tabanlı iletişimin rakibin kararlarını etkilediğini çok başarılı biçimde anlatmıştır.

"Düşmanı yok etmek istiyorsak askerimizi kızıştırmamız gerekir. Bu da alınacak ganimetlerin asker arasında paylaştırılması ile yapılabilir"

Sun Tzu insandan daha fazla verim almanın algı ve motivasyonla olan bağlantısını çok açık bir biçimde ifade etmiştir. Kararlarınızın içsel ve dışsal etkileri vardır. Bunlar sizi ve karşınızdakini etkilemektedir.

þ  Duygularınız kararlarınızda ne rol oynuyor?

þ  Bazen verdiğiniz karar ile insanların algılarını etkilemeniz ve değiştirmeniz gereklidir. Bunun için algıyı yönlendirecek ortak değerleri kararlarınıza taşıyor musunuz?

Sun Tzu der ki; Devlet maliyesinin zayıflığı, ordunun vatanından uzak düşman arazisinde savaşması daha çok lojistik destek ihtiyacını gerektirir. Uzaktan yardımla yaşamak zorunda olan ordunun halkı fakirleşir.

Karar ve planlama sürecinde insan, para, sosyal ağınızın gücü, kişisel insani kredileriniz, banka kredileri, lojistik imkânlar, teknolojik imkânlar vb. Kaynaklar dikkate alınır. Kişisel karar vermek için harcadığınız enerji, zaman, bilgi toplama sürecindeki çabaların, ödenen bedellerin, yani sarf edilen faktörlerin kaynak olarak kabulü gerekir. Eğer dikkatli planlama yapılmaz ise sonradan karşılanacak olan ihtiyaçların maliyeti çok daha yüksek olacağından, kişi veya şirket batabilir. Sonuçta elde edilecek olan ise başarısızlıktır.

Karar sürecinde verilecek kararda kullanılacak olan kaynaklar ile elde edilecek çıktının mukayesesi yapılarak bu bedele değip değemeyeceği değerlendirilir.

Sun Tzu der ki; Deneyimli, akıllı komutan mevcut olanaklarına göre planlamasını yapar. Savaşa girince takviye gelmesine umut bağlamaz.

Karar verici karar sürecinde kendi imkân ve kabiliyetleri ile kısıtlarını dikkate almalıdır. Kaynakları ile uyumlu olmayan kararın başarı getirmesi mümkün değildir.

þ  Beş sene sonra nerede olacağınızı planlayınız.

þ  Yaptığınız plana göre hayat beklentileriniz ile ekonomik beklentileriniz uyumlu mu?

þ  Planlamada kaynaklarınızı dikkate almış mısınız?

Sun Tzu der ki; Savaşa girmeden önce mutlaka zafer hesabı yapın. Ancak, bu arada her ihtimale karşı, yenilgi hesabını ve stratejisini yapmayı da unutmayın. Plan yapmaya verdiğiniz önem zafer ya da yenilginin belirleyici faktörü olacaktır.

Bir seçim yaptığınızda bunun bedelinin ne olduğunu düşünmelisiniz. Sun Tzu karar verme sürecinde yalnızca başarı değil aynı zamanda başarısızlık olasılığının maliyetlerinin yani bedelinin de hesaplanması gerekliliğini vurgulamaktadır. Bu bedel belki bugünü ve belki de geleceği şekillendirecektir.

Her verilen kararın bir bedeli vardır. Zaman, para, hissedilen duygular (üzüntü, kırılma, mutluluk vb), fırsat maliyeti, fizyolojik enerji harcanması, sağlık, dostluk, tecrübe ve düşman kazanılması gibi kavramlar ödenecek bedeller olarak sayılabilir.

Sun Tzu der ki; Ülkenizin sefer imkânları kısıtlı ise, devletin zaferle sağlayabileceği olanaklar çekilen sıkıntıya değmeyecektir.

Eğer verdiğiniz kararın getirisi ile ödediğiniz bedel dengeli değil ise bu kararı almak akılcı değildir. Öte yandan kişisel imkânların kısıtlı ve yetersiz ise kararı daha dikkatli vermeniz gereklidir. Çünkü kararın bedeli daha uzun süreler için olumsuz etki yapacak ise karar vericinin bunu dikkate alması gereklidir.

yalnızca para değil bedel olarak zaman, duygular ve fırsat maliyeti de düşünülmelidir. Birini evlenmek için seçerken, bir diğerinden vazgeçmektesiniz, Zaman maliyeti, birine hayatınızın bir kısmını ayırıyorsunuz, buda zaman maliyetidir. Yaptığınız seçimlerin yani kararlarınızın bir bedeli vardır. Bu bedel bir defa da ödenebileceği gibi, bedelin bir ömür boyu ödemeye devamı söz konusu olabilecektir.

Karar vericinin hangi bedelleri ödeyeceğini ve bu bedelin karşılığında ne kazanacağını hesaplaması en doğal yaklaşımdır.

Unutmayınız, hiçbir seçim bedava değildir. Her kararın bedeli vardır.

þ  Kararlarınız için ödenecek bedelleri, bugün ve gelecek için değerlendiriyor musunuz?